Επιτήρηση χωρίς όρια

Την περασμένη βδομάδα, η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων εξέδωσε μια γνωμοδότηση που φαίνεται να πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Κι αυτό, παρά τις σημαντικές αλλαγές που θα επιφέρει, και μολονότι η ίδια σηματοδοτεί την ολοκλήρωση μιας (καταφανώς συντηρητικής) στροφής της Αρχής σε ζητήματα προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων.

Η γνωμοδότηση, που αντικαθιστά και αναιρεί την προηγούμενη του 2000, επιτρέπει την παρακολούθηση, τη συλλογή και τη φύλαξη στοιχείων για 15 ή και 30 μέρες, και την τοποθέτηση καμερών παντού: σε ξενοδοχεία, πρατήρια καυσίμων,  εμπορικά καταστήματα (αν υπάρχουν ακόμα καταστήματα χωρίς συστήματα παρακολούθησης), εκκλησίες και νεκροταφεία  (προφανώς με στόχο την καταπολέμηση του βαμπιρισμού, που μετά και το Twilight ανθεί), και, κυρίως σε πολυκατοικίες, γραφεία και σχολεία. 

Κατ΄ αρχάς, εντυπωσιάζει η αγωνιώδης προσπάθεια της Αρχής να τηρήσει τα προσχήματα, απαγορεύοντας (πολύ φοβάμαι προσωρινά) την τοποθέτηση καμερών σε τουαλέτες ή διαδρόμους που οδηγούν σε διαμερίσματα εντός της πολυκατοικίας. Φαίνεται επίσης ότι  η Αρχή κωλύεται προς το παρόν να επιτρέψει την τοποθέτηση καμερών και εντός των διαμερισμάτων· προσωπικά διατηρώ το δικαίωμα να μην ενθουσιαστώ γι΄ αυτό.

Ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει η επίκληση της αρχής της αναλογικότητας ως περιοριστική της χρήσης συστημάτων παρακολούθησης. Προσέξτε: Διευκρινίζεται ότι οι κάμερες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο όταν η επιτήρηση δεν είναι δυνατή με άλλους τρόπους (π.χ. εξειδικευμένο προσωπικό). Δηλαδή απλά κοροϊδευόμαστε. Ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό των καμερών (αυτό που δημιουργεί την ανάγκη ελέγχου τους και, τελικά, ύπαρξης Αρχής Προστασίας Δεδομένων), η δυνατότητα δηλαδή να χρησιμοποιούνται εκεί που τα συμβατικά μέσα  βρίσκουν τα όριά τους (πρώτον γιατί κοστίζουν και δεύτερον γιατί έχουν στενότερα όρια συλλογής και αποθήκευσης στοιχείων), χρησιμοποιείται ως δικαιολογία ...για να επεκταθεί η χρήση τους. Προφανώς κανείς απ΄ όσους ομνύουν στον ορθολογισμό δεν πρόσεξε αυτή την κραυγαλέα αντίφαση. Για μια ακόμα φορά τελευταία, οι επιλεκτικές ευαισθησίες του φιλελευθερισμού και των εκπροσώπων του -και δη σε ζητήματα ατομικών δικαιωμάτων- είναι εκκωφαντικές.

Σε δεύτερο επίπεδο, ενδιαφέρον προκαλεί η απόφαση να εγκατασταθούν κάμερες στα σχολεία, «όπου δεν είναι πρακτικός ο έλεγχος απομακρυσμένων εγκαταστάσεων». Με πρόσχημα, υποθέτω, την ενδοσχολική βία, επιχειρείται η εισαγωγή συστημάτων παρακολούθησης  ατόμων από πολύ νεαρή ηλικία, που θα εθίσει τους μαθητές στην πειθαρχία και την υπακοή. Αξιοσημείωτη είναι δε η διευκρίνιση  ότι η χρήση των καμερών θα είναι κατ ΄αρχάς πιλοτική, ώστε να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των μαθητών. Ο Μισέλ Φουκώ θα είχε πολλά να πει για το ποιες ακριβώς θα είναι οι επιπτώσεις που μετά την πιλοτική λειτουργία θα αποτιμηθούν θετικά ώστε να μονιμοποιήσουν το προσωρινό. Πολλά θα είχε επίσης να πει για την απαίτηση της Αρχής να δηλώνεται με γραπτή επιγραφή η ύπαρξη και λειτουργία κλειστού κυκλώματος παρακολούθησης: Η παρακολούθηση δεν είναι πλέον κάτι που γίνεται κρυφά (γεγονός που τουλάχιστον θα δήλωνε πως δεν είναι θεμιτή ή αποδεκτή), αλλά δηλώνεται εξαρχής σε αυτόν που παρακολουθείται ότι κάθε του κίνηση και πράξη καταγράφεται (και αποθηκεύεται), ώστε κάθε του πράξη ή αποχή να έχει ήδη καθοριστεί απ΄ την επιτήρηση.

Παρ’ όλα αυτά, η γνωμοδότηση της Αρχής μάλλον δεν είναι κεραυνός εν αιθρία. Είχε προηγηθεί αντίστοιχη στα τέλη του 2010, με την οποία η ίδια, απαντώντας στα Υπουργεία Μεταφορών και Προστασίας του Πολίτη, έδινε το πράσινο για τη χρήση εικόνων από αυτοκίνητα που διέρχονται χωρίς να πληρώσουν διόδια, προκειμένου οι επιχειρήσεις που εκμεταλλεύονται τους δρόμους να μπορούν να στραφούν δικαστικά εναντίον των οδηγών. Κοινώς, επιτράπηκε η χρήση καμερών όχι για την καταπολέμηση του εγκλήματος, όπως συνήθως λέγεται, αλλά για την επίλυση ιδιωτικών διαφορών, όπως είναι αυτή ανάμεσα στις εταιρίες που εκμεταλλεύονται τα διόδια  και σε όσους αρνούνται να καταβάλουν το αντίτιμο (για μια νομική αποτίμηση της γνωμοδότησης, δείτε εδώ).

Είναι προφανές ότι, τα τελευταία χρόνια, η Αρχή έχει κάνει αξιοσημείωτες παραχωρήσεις ως προς την εκπλήρωση του καταστατικού σκοπού της. Είναι ακόμα εμφανέστερο ότι η τελευταία παραχώρηση δεν οφείλεται σε κάποια προσωπική ολιγωρία ή ανικανότητα των μελών της, αλλά στην προϊούσα αυταρχικοποίηση του κράτους. 

Στην προ πενταετίας βραβευμένη με Όσκαρ ταινία «Οι ζωές των άλλων», όσο και στο «Λάθος» του Αντώνη Σαμαράκη, το σύστημα επιτήρησης αποτυγχάνει, ακριβώς λόγω της  εμπλοκής του ανθρώπινου παράγοντα, που είναι δομικά αστάθμητος και ανεξέλεγκτος, ακόμα και εντός των πιο «καλοκουρδισμένων» συστημάτων. Οι κάμερες έρχονται να επιλύσουν αυτή την αστάθεια, σε μια εποχή που τα όρια ανάμεσα στον (αστικό) φιλελευθερισμό και τον (αστικό) αυταρχισμό αποδεικνύονται πολύ πιο αχνά απ’ όσο θέλαμε να πιστεύουμε.

Της Ντίνας Τζουβάλα
από Red NoteBook